SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Kentlerde iklim duyarlı planlama ve tasarım konusunda geleceğe dönük hedefler içeren ve bu proje kapsamında elde edilen sonuçların desteklediği ulusal ve uluslararası politika belgeleri ve mevzuatla ilişkili değerlendirmeler yapılması proje hedefleri arasında bulunmaktadır.

Günümüzde, 8 milyar kişiden oluşan dünya nüfusunun %55’i kentsel alanlarda yaşamaktadır. 2050 yılında dünya nüfusunun 10 milyar kişiye ulaşması beklenirken, kentsel alanlarda yaşayan nüfus oranının ise %70’e çıkması öngörülmektedir. Kentsel nüfusun hızla artması ve kentleşmenin de hız kazanması sonucunda, zaman içerisinde kentlerde yaşayan insanların iklim değişikliğinden orantısız bir biçimde etkilenmesi ve kentsel yaşam kalitesinin düşmesi kaçınılmaz sonlardan bazılarıdır (UN Habitat, 2023a). Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) en güncel raporlarından biri olan 6. Değerlendirme Raporu’nun Etki, Uyum ve Etkilenebilirlik konusunda çalışan Çalışma Grubu II Raporu’nda, kentsel alanların sıcak hava dalgalarından olumsuz etkileneceğine dikkat çekilerek, kentlerin iklim değişikliğinden yüksek düzeyde etkilenecekleri vurgulanmıştır. Kentler bir yandan da iklim değişikliğine neden olan aşırı fosil yakıt kullanımı, sera gazı emisyonlarının ortaya çıkmasına yol açan ulaşım, inşaat, enerji üretimi gibi sektörlere de ev sahipliği yapmaktadır (IPCC, 2022). Ancak kentler, dirençlilik ve uyumlanma ilkeleri ile planlanması halinde iklim değişikliğiyle mücadele süreçlerinde de etkin roller üstlenmektedir (UNDP, 2024a).

Türkiye’de dahil olmak üzere, Birleşmiş Milletler’e üye ülkelerin kabul ettiği BM 2030 Gündemi ve 17 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndaki (SKA) 169 hedefin yaklaşık %65’i kentsel alanların dönüşümü ile ilişkilidir. “Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar” için, kentlerin iklim duyarlı planlanması ve tasarlanmasına olan gereksinim BM 2030 kapsamında vurgulanmış ve “2030 yılına kadar bütün ülkelerde kapsayıcı ve sürdürülebilir kentleşmenin geliştirilmesi ve katılımcı, entegre ve sürdürülebilir insan yerleşimlerinin planlanması ve yönetilmesi” öncelikli hedef olarak belirlenmiştir (UNDP, 2024b). Bu kapsamda, iklim duyarlı kentsel planlama ve tasarım ile küresel ölçekten mikro ölçeğe kadar geliştirilen yaklaşımlar büyük önem taşımaktadır (ICLEI, 2017). İklim duyarlı tasarım ve planlama yaklaşımlarının geliştirilmesi ise, özgün kent yapısının klimatolojik karakterinin anlaşılması, mezo ölçekten mikro ölçeğe kadar elde edilen verilerin analizi, kentsel geometrik yapı ile iklim arasında oluşan etkileşim ile ilgili elde edilen özgün bilgiler kapsamında olanaklı olabilmektedir. Projeden elde edilen veriler ve sonuçlar, geometrik yapıyı düzenleyen mekânsal planlama ve tasarım süreçlerinin iklim değişikliğine uyumlanarak nasıl daha bilinçli tasarlanabileceği konusuna rehberlik eden bilgiler ortaya koymaktadır. Ancak kentsel klimatoloji ile mekânsal planlama arasındaki bağlantının tam olarak sağlanabilmesi, yerel düzeydeki uygulamalar dışında ülke çapında da gerekli yaklaşımların uzmanlar tarafından benimsenmesi ve kentsel gelişimin bu yönde sağlanması ile olanaklıdır (Eliasson 2000).

  • Kentlerin iklim duyarlı planlanması ve iklim duyarlı planların uygulanmasında yerel yönetimlerin rolü, 30 Kasım-13 Aralık 2023 tarihleri arasında Dubai’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin 28. Taraflar Konferansı’nda vurgulanmıştır. IPCC’nin yeni başlayan AR7 döngüsü kapsamında kentlere yönelik özel bir raporun geliştiriliyor olması konuya verilen önemin en temel göstergesidir (IPCC, 2024). Söz konusu rapor kapsamında ele alınan (IPCC, 2023) ve aynı zamanda proje hedefleri ile de ilişkili olan (aşağıda sıralanan) pek çok başlığa bu raporda yer verilmektedir:
  • Biyofiziksel; Kentsel meteoroloji ve klimatoloji, kentsel meteorolojik/ enerji/ su/ karbon/ hava kalitesi modellemesi ve gözlemsel izleme vd.
  • Ekonomik ve ekonomik olmayan kayıp ve zararlar dahil olmak üzere etkiler ve riskler ve bütünleşik ve kademeli yaklaşımlar; Sektörel gelişim, uyum, zararların azaltılması ve kayıp ve hasarlara müdahale (Yapılı çevre, kentsel planlama, bina tasarımı ve malzemeleri, turizm, kentleşme eğilimleri, yasal olmayan yerleşimler, göç ve kentsel yoksulluk, su yönetimi, enerji sistemleri, altyapı, ekosistemler ve biyoçeşitlilik, doğa temelli çözümler/ekosistem temelli uyum, geçim ve topluluk perspektifi sorunları, kentsel senaryolar/yollar, ulaşım sistemleri ve hareketlilik hizmetleri, sanayi, kentsel tarım ve gıda üretimi, atık yönetimi, iklim hizmetleri ve erken uyarı sistemleri, çevre psikolojisi.)
  • Yönetişim, politika, kurumlar, planlama ve finans;
  • Sivil toplum.

Bu proje kapsamında yürütülen çalışmalar, kentsel planlama, kentsel meteoroloji, yapılı çevre, bina tasarımı ve malzemeleri, kent sağlığı vb. alt başlıklar ile doğrudan ilişkilendirilebilir niteliktedir ve bu bağlamda proje çıktıları ülke görüşlerinin hazırlanması sırasında, Türkiye’de IPCC koordinasyonunu yürüten Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından değerlendirilebilecek niteliktedir.

Kaynaklar:

Eliasson, I. 2000. The use of climate knowledge in urban planning. Landscape and urban planning, 48(1-2), 31-44.

ICLEI, 2017. Making Nature-Positive Infrastructures. https://cbc.iclei.org/financing-greener-cities-for-the-future-we-want-2/

IPCC, 2022. Climate Change 2022: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Contribution Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. H.-O. Pörtner, D.C. Roberts, M. Tignor, E.S. Poloczanska, K. Mintenbeck, A. Alegría, M. Craig, S. Langsdorf, S. Löschke, V. Möller, A. Okem, B. Rama (Eds.). Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA: Cambridge University Press.

IPCC, 2023. Special Report on Climate Change and Cities. https://www.ipcc.ch/2023/10/27/nomination-experts-climate-change-and-cities-scoping-meeting/

IPCC, 2024. Sixtieth Session of the IPCC). https://www.ipcc.ch/meeting-doc/ipcc-60.

UN Habitat, 2023a.  SDG 11: Sustainable Cities and Make Cities and Human Settlements Inclusive, Safe, Resilient and Sustainable Communities 2023. https://unhabitat.org/sites/default/files/2023/07/2023_hlpf_factsheet_sdg_11_1.pdf.

UNDP, 2024a. Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları. https://www.kureselamaclar.org/